Amerykańskie wybory prezydenckie są długotrwałym procesem. Cały proces trwa prawie dwa lata, a zwłaszcza pod koniec przypomina spektakl z debatami telewizyjnymi, wielkimi deklaracjami i wzajemnymi oskarżeniami. Może być tylko jeden zwycięzca. W przeszłości na listach kandydatów na prezydenta USA pojawiały się takie nazwiska jak Kim Dzong Un czy Megatron D-23.
-
Spis Treści
Jak wybiera się prezydenta Stanów Zjednoczonych
Wybory prezydenckie w USA odbywają się co cztery lata, a nikt nie może pełnić tej funkcji dłużej niż przez dwie kadencje. Zasada ta została wprowadzona w 1951 roku w ramach 22. poprawki do Konstytucji. Z tego powodu Franklin Delano Roosevelt, który został wybrany cztery razy w latach 1932–1944, pozostaje wyjątkiem.
Wybory odbywają się zawsze w latach przestępnych, we wtorek po pierwszym poniedziałku listopada. Prezydent obejmuje urząd 20 stycznia. Jeśli ten dzień przypada na niedzielę, oficjalna inauguracja zostaje przesunięta na 21 stycznia.
Aby zostać prezydentem Stanów Zjednoczonych, kandydat musi być obywatelem USA z urodzenia, mieć co najmniej 35 lat w dniu inauguracji i mieszkać w USA przez co najmniej 14 lat. Kandydat może startować z ramienia Partii Demokratycznej, Partii Republikańskiej, mniejszej partii lub jako niezależny. W ciągu ostatniego stulecia każdy prezydent został wybrany albo z Partii Demokratycznej, albo Republikańskiej.
🔵 Partia Demokratyczna
Partia Demokratyczna (D) jest jedną z najstarszych partii politycznych na świecie, działającą nieprzerwanie od 1828 roku. Jej tradycyjnym kolorem jest niebieski, maskotką osioł, a na osi politycznej plasuje się od centrum do centrum-lewicy. Do znanych prezydentów z Partii Demokratycznej należą Barack Obama, Bill Clinton, John F. Kennedy i Franklin D. Roosevelt.
🔴 Partia Republikańska
Partia Republikańska (R) została założona w 1854 roku. Jej kolorem jest czerwony, maskotką słoń, a od 1875 roku znana jest pod nazwą Grand Old Party (GOP). Na osi politycznej plasuje się od centrum do centrum-prawicy. Znani prezydenci z Partii Republikańskiej to George Bush, Ronald Reagan, Dwight D. Eisenhower i Abraham Lincoln.
⚪ Ogłoszenie kandydatury na prezydenta
Karuzela osłów i słoni zaczyna się mniej więcej dwa lata przed inauguracją. Osoby aspirujące do urzędu prezydenta ogłaszają swoje kandydatury, formują zespoły kampanijne i podróżują po kraju, by zdobyć poparcie przyszłych wyborców.
Każdy, kto zbierze co najmniej $500020 281 zł w darowiznach lub wyda równowartość tej kwoty na swoją kampanię i spełnia dodatkowe wymagania, może wystartować w wyścigu.
Często ludzie ogłaszają swoje kandydatury tylko po to, by zdobyć uwagę lub pochwalić się sąsiadom. W 2012 roku 417 osób złożyło wnioski, w 2016 roku było to 1780, a w 2020 – 1212. Wśród nich było wielu żartobliwych kandydatów, w tym Jezus Chrystus, Megatron D-23, Banana na Prezydenta i Kim Dzong Un.
-
Akt I: Praimery
Najpierw ważna uwaga: wybory prezydenckie w USA są pośrednie. Wyborcy w całych Stanach Zjednoczonych głosują w listopadzie, ale kandydaci Partii Republikańskiej i Demokratycznej są zwykle wybierani wyłącznie przez zarejestrowanych członków partii.
Na początku roku wyborczego zarówno Demokraci, jak i Republikanie przedstawiają długą listę kandydatów na prezydenta. Lista ta musi zostać zawężona do jednego nazwiska na finałowe wybory w listopadzie. Proces ten realizowany jest za pomocą prawyborów, które odbywają się nieprzerwanie od stycznia do czerwca. W prawyborach wyborcy nie wybierają bezpośrednio kandydata na prezydenta; zamiast tego głosują na delegatów, którzy reprezentują ich wybór.
Obie partie organizują własne prawybory, a proces różni się w poszczególnych stanach.
🔵 Prawybory Partii Demokratycznej
Partia Demokratyczna stosuje system proporcjonalny, w którym delegaci są przydzielani kandydatom na prezydenta na podstawie procentu zdobytych głosów. Dodatkowe głosy pochodzą od tzw. superdelegatów – przedstawicieli partii, którzy na krajowej konwencji mogą dowolnie zdecydować, którego kandydata poprą.
Przykład: W stanie New Hampshire w 2016 roku do zdobycia było 24 delegatów. Bernie Sanders zdobył 60,4% głosów, a Hillary Clinton 38,0%. Sanders uzyskał 15 delegatów, natomiast Clinton – 9.
Dodając głosy sześciu superdelegatów z New Hampshire, którzy wszyscy poparli Clinton, końcowy wynik prawyborów w tym stanie wyniósł remis 15:15.
🔴 Prawybory Partii Republikańskiej
W prawyborach Partii Republikańskiej niektóre stany stosują system „zwycięzca bierze wszystko”, a inne system proporcjonalny. W Partii Republikańskiej nie ma superdelegatów.
Przykład: W prawyborach w 2016 roku w stanie Karolina Południowa Donald Trump zdobył 32,5% głosów, Marco Rubio – 22,5%, a Ted Cruz – 22,3%. Trump uzyskał wszystkich 50 delegatów z tego stanu.
❓ Jak działają prawybory?
Każda partia decyduje, czy jej prawybory są otwarte dla wszystkich wyborców, tylko dla członków partii, czy też dla wyborców niezarejestrowanych w partii przeciwnej.
W niektórych stanach (np. Iowa, Minnesota czy Wyoming) prawybory odbywają się w formie zgromadzeń zwanych caucus. Członkowie partii i przedstawiciele kandydatów spotykają się w kościołach, salach gimnastycznych i innych miejscach publicznych, aby dyskutować i lobbować na rzecz swoich kandydatów. Głosowanie odbywa się poprzez grupowanie się w różnych częściach sali, przy czym wyborcy przemieszczają się między grupami, gdy zostaną przekonani.
Najmniejsze grupy są ostatecznie rozwiązywane, a ich członkowie muszą dołączyć do innej grupy lub opuścić zgromadzenie. Proces ten trwa, aż pozostaną tylko dwaj kandydaci.
Pierwsze prawybory tradycyjnie odbywają się w stanie Iowa pod koniec stycznia lub na początku lutego, a następnie w stanach New Hampshire, Karolina Południowa i Nevada. Decydujący moment często następuje w tzw. Superwtorek w marcu, kiedy prawybory odbywają się jednocześnie w wielu stanach.
Do tego momentu kilku mniej skutecznych kandydatów zwykle porzuca swoje marzenia o wejściu do Białego Domu.
-
Akt II: Konwencje
Latem po prawyborach obie partie organizują swoje krajowe konwencje. Tradycyjnie jako pierwsza konwencję organizuje partia opozycyjna.
Delegaci wybrani w prawyborach i zgromadzeniach głosują na konwencjach, aby oficjalnie nominować kandydatów swojej partii na prezydenta i wiceprezydenta Stanów Zjednoczonych. Wynik tych głosowań rzadko bywa zaskakujący, ponieważ delegaci reprezentują konkretnych kandydatów. Wyjątek stanowią superdelegaci Partii Demokratycznej, którzy mogą swobodnie decydować, na kogo oddać swój głos.
- 🔵 W 2024 roku Partia Demokratyczna miała 4 521 delegatów, a do uzyskania nominacji z głosów zobowiązanych wymagane było 1 886 głosów.
- 🔴 Partia Republikańska w 2024 roku miała 2 550 delegatów, a do wygrania nominacji potrzebnych było 1 276 głosów.
-
Akt III: Kampania
Krajowe konwencje dobiegły końca, a nazwiska dwóch osób rywalizujących o urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych są już znane.
Rozpoczyna się nowa faza kampanii prezydenckiej. Jest ona krótsza, ale znacznie bardziej intensywna. Kandydaci nie starają się już o poparcie w swoich partiach; zamiast tego koncentrują się na przekonaniu wyborców. Najostrzejsze starcia mają miejsce w tzw. stanach wahających się (swing states), gdzie kandydaci Demokratów i Republikanów są oddzieleni w sondażach jedynie kilkoma punktami procentowymi.
Między wrześniem a październikiem odbywa się seria trzech do siedmiu wyczekiwanych debat prezydenckich. W 2012 roku te debaty przyciągnęły 67 milionów widzów. Debaty odbywają się na terenie całych Stanów Zjednoczonych, często goszczone przez szkoły średnie lub uniwersytety.
Oprócz dwóch głównych kandydatów z Partii Demokratycznej i Republikańskiej w debatach mogą uczestniczyć także kandydaci innych partii, takich jak Partia Libertariańska, Partia Zielonych czy Partia Konstytucyjna. Mniej nagłośniona debata odbywa się również między kandydatami na wiceprezydenta.
-
Akt IV: Wybory prezydenckie
Wybory prezydenckie w USA odbywają się we wtorek po pierwszym poniedziałku listopada. W takich stanach jak Delaware, Kentucky, Nowy Jork, Hawaje i kilku innych, dzień ten jest świętem stanowym.
Dodatkowo, większość stanów umożliwia głosowanie przedterminowe, w tym głosowanie korespondencyjne.
Celem kandydatów na prezydenta jest zdobycie jak największej liczby głosów w jak największej liczbie stanów – najlepiej w Kalifornii, Teksasie i Florydzie, które mają najwięcej elektorów. W wyborach prezydenckich obowiązuje zasada „zwycięzca bierze wszystko” w odniesieniu do głosów elektorskich.
Przykład: W 2012 roku na Florydzie do zdobycia było 29 głosów elektorskich. Republikański kandydat Mitt Romney otrzymał 49,13% głosów, podczas gdy Barack Obama zdobył 50,01%. Pomimo niewielkiej różnicy Obama zgarnął wszystkie 29 głosów elektorskich.
Wyjątki od tej zasady to stany Maine i Nebraska, które są podzielone na odpowiednio dwa i trzy mniejsze okręgi elektorskie. W tych stanach głosy elektorskie są przydzielane osobno, co oznacza, że możliwe jest, aby kilku kandydatów zdobyło głosy elektorskie w jednym stanie.
Liczba elektorów przypadających na każdy stan zmienia się nieznacznie co cztery lata, mniej więcej odzwierciedlając liczbę ludności stanu. W rezultacie wygranie gęsto zaludnionych stanów, takich jak Kalifornia, może przynieść podobną liczbę głosów elektorskich, co wygranie 15 najmniej zaludnionych stanów razem wziętych.
Po zliczeniu wszystkich głosów i elektorów nazwisko nowego prezydenta jest nieoficjalnie znane. Oficjalne głosowanie elektorów odbywa się jednak w grudniu. Nie ma miejsca na niespodzianki, ponieważ elektorzy są zobowiązani głosować zgodnie z linią partyjną.
-
Akt V: Przysięga prezydencka
Inauguracja nowo wybranego prezydenta odbywa się 20 stycznia w Waszyngtonie, D.C., przed Kapitolem Stanów Zjednoczonych. Jeśli data ta przypada na niedzielę, inauguracja zostaje przesunięta na 21 stycznia, choć prezydent oficjalnie obejmuje urząd 20 stycznia.
Około południa nowy prezydent składa przysięgę prezydencką, wygłasza uroczystą deklarację oraz przemówienie inauguracyjne. Podobne obowiązki spoczywają na wiceprezydencie, który przejmuje kierownictwo nad Białym Domem w przypadku śmierci prezydenta podczas pełnienia urzędu.
Przysięga składana jest na Biblię, a jej tekst pozostaje niezmieniony od 1884 roku:
„Uroczyście przysięgam (lub oświadczam), że wiernie będę wykonywał urząd Prezydenta Stanów Zjednoczonych i, według najlepszej mojej wiedzy i umiejętności, zachowam, ochronię i obronię Konstytucję Stanów Zjednoczonych.”
-
Ciekawostki o wyborach prezydenckich w USA
⭕ Pierwsze wybory prezydenckie w USA
Pierwsze wybory prezydenckie w USA odbyły się od 15 grudnia 1788 roku do 10 stycznia 1789 roku. Spośród 13 pierwotnych kolonii trzy nie wzięły udziału – Nowy Jork nie wybrał elektorów, a Karolina Północna i Rhode Island jeszcze nie ratyfikowały Konstytucji. George Washington wygrał, stając się jedynym prezydentem w historii, który zdobył 100% głosów elektorskich.
⭕ Kandydat z drugiego miejsca został wiceprezydentem
Do 1804 roku kandydat, który zajął drugie miejsce w wyborach prezydenckich, automatycznie zostawał wiceprezydentem. Po przyjęciu 12. poprawki głosowania na wiceprezydenta odbywają się oddzielnie.
⭕ Najstarszy i najmłodszy prezydent w USA
Najstarszym wybranym prezydentem był 78-letni Donald Trump w 2024 roku, bijąc rekord poprzedniego prezydenta, Joe Bidena.
Najmłodszym prezydentem USA, który objął urząd, był 42-letni Theodore Roosevelt w 1901 roku, po zamachu na Williama McKinleya. Najmłodszym wybranym prezydentem był 43-letni John F. Kennedy.
⭕ Prezydent wybrany mimo mniejszej liczby głosów
Wady systemu elektorskiego ujawniły się w wyborach w latach 1824, 1876, 1888, 2000 i 2016, kiedy to kandydat z większą liczbą głosów powszechnych nie wygrał prezydentury.
⭕ Dlaczego wybory prezydenckie w USA odbywają się w listopadzie?
Listopad został wybrany jako miesiąc wyborów, ponieważ rolnicy ukończyli zbiory i mogli podróżować do lokali wyborczych. Pogoda nadal sprzyjała podróżom. Wybory odbywają się we wtorki, aby uniknąć konfliktów z niedzielą, dniem odpoczynku, który często ograniczał możliwości transportu.
Drugi tydzień listopada wybrano, aby wybory nie kolidowały z pierwszym dniem miesiąca, gdy kupcy zazwyczaj zamykali księgi rachunkowe za poprzedni miesiąc.
⭕ Frekwencja w wyborach prezydenckich w USA
Frekwencja wyborcza w wyborach prezydenckich w USA w ostatnich latach rośnie. Najwyższa frekwencja wyniosła 81,8% w 1876 roku, a najniższa – 48,9% w 1924 roku. W 2012 roku udział wzięło 54,9% uprawnionych do głosowania, w 2016 roku – 60,1%, a w 2020 roku – 66,6%.
⭕ 80-letnia tradycja została złamana w 2008 roku
Po raz pierwszy od 1928 roku w wyborach prezydenckich w 2008 roku nie startował ani urzędujący prezydent, ani wiceprezydent.
⭕ Kandydat na prezydenta urodzony w Panamie
Tylko dwóch kandydatów na prezydenta USA urodziło się poza kontynentalnymi Stanami Zjednoczonymi. Obaj startowali w 2008 roku. Barack Obama urodził się w Honolulu na Hawajach, a John McCain na amerykańskiej bazie wojskowej w Coco Solo w Panamie.
Dodaj swoje pytanie lub doświadczenie osobiste